BRE: meer dan samenwerking alleen

In het BRE-onderzoek is onderzocht hoe goed regio’s samenwerken op complexe maatschappelijke opgaven. “Het viel mijn collega’s en mijzelf op dat er voor het oplossen van allerlei maatschappelijke vraagstukken werd gekeken naar ‘de regio’, zonder dat er een duidelijk beeld bestond van hoe die regio eruitzag en of regionale samenwerking wel effectief was. Die observatie was de aanleiding voor het onderzoek”, legt Sofie uit. “Er vonden al veel onderzoeken en evaluaties plaats, maar altijd gericht op één (type) samenwerkingsverband. Bijvoorbeeld een omgevingsdienst of het stelsel van veiligheidsregio’s. Wij waren benieuwd naar het geheel – naar de manier waarop overheden, bedrijven, onderwijsinstellingen en maatschappelijke organisaties binnen een regio samenwerken aan maatschappelijke opgaven. Dat noemen we het bestuurlijk regionaal ecosysteem.”

Vernieuwend

Het BRE-onderzoek werd uitgevoerd in tien regio's van 2021 tot 2024. De aanpak was vernieuwend. Aan de hand van een onderzoekskader dat samen met het ministerie van BZK werd ontwikkeld, voerden de onderzoekers in elk van de regio’s tientallen interviews, uitgebreide data-analyses en enquêtes uit. “We wilden weten of regionale samenwerking ook écht iets oplevert. En zo ja: waarom het in de ene regio beter werkt dan in de andere. En wat de invloed is van bijvoorbeeld bestuurlijke structuur, historie van samenwerking, en het gedeelde perspectief tussen samenwerkende partijen.”

Vertrekpunt van het onderzoek was de ‘BRE-kaart’, die is samengesteld op basis van een dataset met daarin ruim 1.200 regionale samenwerkingsverbanden. “Sommige regio’s, zoals Noord- en Zuid-Holland, kennen een ware lappendeken aan verbanden.” vertelt Sofie. “In Friesland en Zeeland zie je juist meer samenwerking op schaal van de provincie. Brabant zit daar tussenin, met drie herkenbare regio’s – waaronder Noordoost-Brabant.”

Resultaten voor Noordoost-Brabant

Noordoost-Brabant was de eerste regio die zich aansloot bij het onderzoek. RNOB trad op als opdrachtgever. “We keken naar de thema’s waar RNOB zich op richt, de schaalniveaus waarop die thema’s spelen en hoe de samenwerkingsverbanden, die op die thema’s actief zijn, zich tot elkaar verhouden.”

Onze regio scoort op een aantal punten positief. “In Noordoost-Brabant werken overheid, onderwijs en bedrijven al langere tijd samen. Er ligt een strategie onder en we zien consistentie in betrokkenheid. Dat helpt”, stelt Sofie. “Kenmerkend is de sterke cultuur van elkaar opzoeken. Mensen kennen elkaar en weten elkaar goed te vinden. Tegelijkertijd is er geen echte aanspreekcultuur, deze is meer op consensus gericht.”

Er is zeker ruimte voor verbetering. “Het blijkt lastig – en dat geldt voor alle regio’s - om concreet te maken wat de samenwerking nu écht oplevert. Vooral de korte lijntjes en het onderlinge vertrouwen worden benoemd. Dat is waardevol, maar we hadden wel meer zichtbare resultaten verwacht.” Wat dit soort onderzoeken complex kan maken, is het bewegende landschap. De fusie van vijf gemeenten tot de nieuwe gemeente Land van Cuijk viel bijvoorbeeld midden in het onderzoek. Sofie: “Zoiets verandert de regionale verhoudingen ingrijpend. Hoe blijf je dan strategisch sturen?”

Uitdagingen en kansen 

Volgens Sofie liggen er kansen om de regionale samenwerking tussen overheden, bedrijven en kennisinstellingen in Noordoost-Brabant toekomstbestendig te maken. Een belangrijke opgave is kritisch blijven op het bestaande samenwerkingsmodel: werken we op de juiste manier aan de juiste thema’s samen, of is het tijd om te herijken? De context van regionaal samenwerken verandert immers. Maatschappelijke vraagstukken veranderen  – denk aan zorgtekorten, de woningbouwopgave en de toekomst van de landbouw. Tegelijkertijd veranderen de bestuurlijke verhoudingen, bijvoorbeeld door herindelingen of wisselingen van burgemeesters of bestuurders van belangrijke partners. Sofie: “De kracht zit juist in blijven bewegen, doorontwikkelen én behouden wat werkt. In een regio waar inwoners uit oost en west elkaar weinig ontmoeten, is een gedeeld verhaal essentieel voor binding en betrokkenheid.” 

Het BRE-onderzoek biedt richting voor de doorontwikkeling van de samenwerking in Noordoost Brabant. Sofie: “RNOB kan hierin een belangrijke rol spelen. Het programmabureau speelt echt een aanjagende rol in de samenwerking, concludeerden we in het onderzoek. Zij zijn bij uitstek in positie om de verbinding met bedrijven en maatschappelijke organisaties te blijven zoeken en te ontwikkelen."  

Sofie pleit er daarnaast voor dat bestuurders zich duidelijk uitspreken als ambassadeur van de regionale samenwerking – binnen de regio, maar ook richting Den Haag en de provincie. “Het is van groot belang om inwoners en gemeenteraadsleden helder uit te leggen waarom er regionaal wordt samengewerkt en wat dat concreet oplevert, ook al is dat soms moeilijk. Richting de gemeenteraadsverkiezingen in 2026 is het belangrijk om nieuwe raadsleden goed mee te nemen in wat er speelt in de regio – bijvoorbeeld via een ‘roadshow’. Want onbekend maakt onbemind.”

Blijf investeren

De kracht van regionale samenwerking zit in het geheel – in het ecosysteem. Noordoost-Brabant heeft een goede uitgangspositie, maar ook een opdracht om door te bouwen. Zoals Sofie het samenvat: “Het bouwen aan een effectief bestuurlijk regionaal ecosysteem kost tijd. Maar als je samen investeert in strategie, vertrouwen en structuur, kun je als regio echt het verschil maken.”

Wat zij aan bestuurders wil meegeven? “Samenwerken vraagt om een lange adem. Blijf investeren in het proces, ook als het resultaat niet direct zichtbaar is. Een goed functionerend regionaal ecosysteem van overheden, bedrijven, kennisinstellingen en andere partners ontstaat niet vanzelf. Maar wie zien in het onderzoek dat daar waar het werkt, het een enorme kracht is in het oplossen van regionale vraagstukken. Durf ook van andere regio’s te leren. Laat je inspireren en vertaal het naar je eigen context.”

Aan RNOB geeft Sofie mee: “Blijf die rol van verbinder en aanjager pakken. Maak inzichtelijk waar samenwerking energie geeft én waar het knelt. En blijf met elkaar in gesprek over de toekomst van de regio. Wat is het gedeelde verhaal? Het mag daarbij best af en toe schuren.”

Echt iets in gang gezet

Op 19 juni vindt in ’s-Hertogenbosch een landelijke netwerkdag voor regio’s plaats – een direct uitvloeisel van het BRE-onderzoek. Op deze bijeenkomst verzorgt Sofie een deelsessie over de lessen uit het onderzoek. “Het is zó mooi om te zien dat er, anderhalf jaar na publicatie van het vergelijkend eindonderzoek, nog steeds vanuit het perspectief van regionale ecosystemen wordt nagedacht”, zegt Sofie. “Samen met de regio’s hebben we echt iets in gang gezet.”